"Ταξισυνειδησία": H άγνωστη ιστορία του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού",

...στο 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης 

Οι Έλληνες μετανάστες βρέθηκαν στην Αμερική, ακόμα από τα τέλη του 19ου αιώνα, κάτω απόαντίξοες συνθήκες, "κυνηγώντας" το"αμερικάνικο όνειρο". Πολλοί από αυτούς κατάφεραν να τού δώσουν "σάρκα και οστά", με τίμημα όμως τη σκληρή δουλειά, κάτω από πολύ σκληρές -ενίοτε- συνθήκες. Ξεκινώντας από χαμηλά, έκαναν περιουσία, έγιναν πετυχημένοι επιχειρηματίες. 

Για την ιστορία της νεότερης μετανάστευσής μας, ειδικότερα στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, έχουν γραφτεί πολλές σελίδες. Λιγότερο γνωστή, ωστόσο, είναι η ιστορία των Ελλήνων μεταναστών που "κέρδισαν περγαμηνές" στους κοινωνικούς αγώνες. 

Ένας εξ αυτών, ο Λούις Τίκας, έγινε ήρωας του εργατικού κινήματος και γράφτηκαν γι' αυτόν τραγούδια. Τελικά, σκοτώθηκε στη σφαγή στα ορυχεία του Λάντλοου, στο Κολοράντο, κατά τη διάρκεια της μεγάλης απεργίας των ανθρακωρύχων το 1913. 

Περίπου δύο δεκαετίες μετά, το 1930, ένας άλλος Ελληνοαμερικάνος, ο εργάτης Στιβ Κατόβης, συμμετείχε σε πικετοφορία στη Νέα Υόρκη, όπου και δολοφονήθηκε από έναν αστυνομικό. Τα τελευταία του λόγια πριν πεθάνει, σύμφωνα με φυλλάδιο που γράφτηκε για τη ζωή του (και αναφέρει ο Στιβ Φράγκος σε άρθρο του στην εφημερίδα "Εθνικός Κήρυκας"), ήταν: "Σύντροφε, πεθαίνω. Πες στους άλλους έξω να συνεχίσουν τον αγώνα, να οργανώσουν τους εργάτες". 

Στη γενική απεργία του 1934, στο Σαν Φραντσίσκο, η κοινωνική πόλωση οδηγεί στη δολοφονία δύο εργατών, εκ των οποίων ο ένας είναι ο Νίκος Κουντουράκης. Οι Ελληναμερικάνοι σχημάτισαν ολόκληρη ταξιαρχία που πήρε μέρος στον ισπανικό εμφύλιο, στο πλευρό των Δημοκρατικών. 

Αυτή την άγνωστη στο ευρύ κοινό παρουσία των μεταναστών στο ριζοσπαστικό εργατικό κίνημα των Ηνωμένων Πολιτειών και τη διαδρομή της ελληνοαμερικανικής αριστεράς, από τις αρχές του 20ού αιώνα έως τα χρόνια των Μακαρθικών διώξεων, καταγράφει το ντοκιμαντέρ "Ταξισυνειδησία: η άγνωστη ιστορία του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού", που θα προβληθεί στο 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. 

Το ντοκιμαντέρ θα προβληθεί, την Πέμπτη 21 Μαρτίου (17.30, Αίθουσα Τόνια Μαρκετάκη) και την Παρασκευή 22 Μαρτίου, (12.30 Αίθουσα John Cassavetes). 

Κείμενα, γράμματα, τραγούδια, εφημερίδες, φωτογραφίες, συνεντεύξεις, αλλά και μοναδικό αρχειακό υλικό από κινηματογραφικές καταγραφές του αμερικάνικου εργατικού κινήματος, ανασυνθέτουν τη διαδρομή των μεταναστών εργατών στα μονοπάτια της "ταξισυνειδησίας", της ταξικής συνείδησης, στη γλώσσα των Ελληνοαμερικανών. 

Η επιστημονική τεκμηρίωση του ντοκιμαντέρ στηρίχτηκε στις ερευνητικές δραστηριότητες 

του Κωστή Καρπόζηλου, ιστορικού στο Columbia University, ο οποίος έχει ασχοληθεί συστηματικά  με ζητήματα μεταναστευτικού ριζοσπαστισμού.

"Το υλικό και η ιστορία δεν είναι γνωστά και εντυπωσιάζουν", δήλωσε ο σκηνοθέτης της ταινίας Κώστας Βάκκας και πρόσθεσε ότι ο θεατής κάνει άμεσες συγκρίσεις με το παρόν, ιδίως σε ό,τι αφορά τη Μεγάλη Ύφεση και το Κραχ. 

(Φωτογραφία: Η εφημερίδα "Οργάνωσις" η πρώτη ελληνόγλωσση εφημερίδα με σοσιαλιστικό προσανατολισμό, που κυκλοφόρησε στο Σινσινάτι το 1917)

1880-1920: Ένας "θαυμαστός νέος κόσμος" 

Οι Έλληνες, υπογράμμισε ο κ. Βάκκας, πήγαν στην Αμερική με όνειρα, αλλά προσγειώθηκαν ανώμαλα. Στα ορυχεία αντιμετώπισαν πρωτόγονες καταστάσεις και έπρεπε να διεκδικήσουν κάποιους στοιχειώδεις κανόνες ζωής. 

"Οι ιδιοκτήτες των ορυχείων πιο πολύ νοιάζονταν για τα μουλάρια, σε μια έκρηξη, θα έπρεπε να τα αγοράσουν. Οι άνθρωποι δεν τους ενδιέφεραν, γιατί οι άνεργοι ήταν χιλιάδες", τόνισε. 

Η εντατική υπερεκμετάλλευση των μεταναστών συμβαδίζει με την εμφάνιση οργανώσεων ριζοσπαστικού προσανατολισμού, την επαφή με τα μαχητικά συνδικάτα, τους Industrial Workers of the World και τη διατήρηση διαύλων επικοινωνίας με σοσιαλιστικές, αναρχικές και ριζοσπαστικές οργανώσεις του "παλιού κόσμου". 

Οι οργανώσεις της αμερικανικής αριστεράς προσφέρουν ένα ερμηνευτικό πλαίσιο της μετάβασης από την αγροτική καθημερινότητα του "παλιού κόσμου" στις συνθήκες της μισθωτής εργασίας: το 1917 στο Σινσινάτι κυκλοφορεί η "Οργάνωσις", η πρώτη ελληνόγλωσση εφημερίδα με σοσιαλιστικό προσανατολισμό.

Την ίδια περίοδο πυκνώνουν οι μεταφράσεις σοσιαλιστικών έργων, ενώ η επιρροή του "παγκόσμιου 1917" ενισχύει τις ριζοσπαστικές τάσεις, τις εκδόσεις που προσβλέπουν στο παράδειγμα των μπολσεβίκων για την κοινωνική χειραφέτηση. Το 1917, στη Νέα Υόρκη, εκδίδεται η "Φωνή του Εργάτου" - η Ελληνική Σοσιαλιστική Ένωση προοπτικά θα συμπορευτεί με την αριστερή τάση του Σοσιαλιστικού Κόμματος και θα συμμετάσχει στις οργανώσεις κομμουνιστικού προσανατολισμού. Η "Φωνή του Εργάτου" (1917-1923) εγκαινιάζει μία μακρά παράδοση ελληνόγλωσσων εκδόσεων του αμερικανικού κομμουνιστικού κινήματος, η οποία τερματίστηκε στα χρόνια του Μακαρθισμού. Το 1923, θα μετονομαστεί σε "Εμπρός", ενώ από το 1940 θα λάβει την ονομασία "Ελληνοαμερικανικόν Βήμα", η έκδοση του οποίου σταμάτησε οριστικά το 1959. 

1921-1929: Εργατικός Εξαμερικανισμός και Μόρφωση 

Το τέλος της εποχής της μετανάστευσης (1921 και 1924) εγκαινιάζει μία περίοδο μετασχηματισμών της μεταναστευτικής παρουσίας. Το ερώτημα του εξαμερικανισμού στις τάξεις των ριζοσπαστικών οργανώσεων μεταφράζεται σε "εργατικό" και "προλεταριακό" εξαμερικανισμό που αποσκοπεί στην ομογενοποίηση της εργατικής τάξης μέσα από την μόρφωση και ριζοσπαστικοποίησή της. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ηνωμένων Πολιτειών προκρίνει τον εξαμερικανισμό των μεταναστευτικών οργανώσεων, που έως τότε λειτουργούσαν ως "ομοσπονδίες" και από το 1925 μετονομάζονται σε "γλωσσικά γραφεία". 

Πληθαίνουν οι μεταφρασμένες εκλαϊκευτικές εκδόσεις, ενώ εμφανίζονται οι Ελληνικοί Εργατικοί Εκπαιδευτικοί Σύνδεσμοι, με πιο διάσημο τον "Σπάρτακο" της Νέας Υόρκης. Οι εργατικές λέσχες αποτελούν σημείο συνάντησης των μικρών πολιτικοποιημένων κύκλων με ευρύτερες τάσεις των μεταναστευτικών κοινοτήτων. Το 1925, μία πολύμηνη απεργία στα "ελληνικά" εργαστήρια κατεργασίας γούνας στη Νέα Υόρκη οδηγεί στην ίδρυση του "Greek Fur Workers Local 70" και της αντίστοιχης ελληνικής εργοδοτικής ένωσης - οι διακυμάνσεις στη σχέση τους, η δυναμική παρουσία της αριστεράς στον κλάδο και τα συχνά επεισόδια μεταξύ εργοδοτικών και ριζοσπαστών συνδικαλιστών συνθέτουν μία μακρά παράδοση στα γουναράδικα, που τερματίστηκε στη δεκαετία του 1950. 

Η ιδέα της "εργατικής μόρφωσης" αναπαράγει τον διακριτό κόσμο του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού, ενώ στα τέλη της δεκαετίας εμπλουτίζουν το τοπίο οι μαχητικές οργανώσεις της Αριστερής Αντιπολίτευσης. 

1929-1940: "Η κρίση ήταν σαν αυτήν την αρθρίτιδα που έχω" 

"Σε κάθε κατσαρόλα να υπάρχει κοτόπουλο και σε κάθε γκαράζ δύο αυτοκίνητα" ήταν το σύνθημα του Χέρμπερτ Χούβερ, που εξελέγη 31ος πρόεδρος των ΗΠΑ (1929-1933), ωστόσο οι προεκλογικές προσδοκίες του λαού κάθε άλλο παρά επιβεβαιώθηκαν. 

Την απογοήτευση και τη φτώχεια περιγράφει ο Γιώργος Θεολογίτης, γνωστός ως Κατσαρός, στο τραγούδι "Με τις τσέπες αδειανές", που ηχογραφήθηκε το 1934: "Με τα μούτρα κρεμασμένα με τις τσέπες αδειανές/ περπατούμε μες στους δρόμους- αχ βρε Χούβερ τι μας έκανες!". 

Η δεκαετία της Μεγάλης Ύφεσης "σφραγίζεται" από τους ριζικούς μετασχηματισμούς, την κοινωνική και πολιτική πόλωση της αμερικανικής κοινωνίας, τη δυναμική των ιδεών της "οργάνωσης" και της "ενότητας", την επιρροή των αντιφασιστικών πολιτικών και την αναζήτηση ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου. Οι κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης, ο διαβρωτικός τους χαρακτήρας και η ανάδυση νέων αναζητήσεων συμβάδισαν με την εμφάνιση νέων μορφών οργάνωσης, όπως οι επιτροπές των ανέργων και οι διαδηλώσεις στα αστικά κέντρα. 

Από το 1933, το ανορθωτικό πρόγραμμα του New Deal απελευθερώνει την συσσωρευμένη ένταση στους χώρους εργασίας: αυθόρμητες απεργίες, καταλήψεις εργοστασίων, βίαιες συμπλοκές και ενίσχυση των νέων βιομηχανικών συνδικάτων. Η καθημερινότητα στις εργατικές κοινότητες αλλάζει: το σύνθημα "Vote Labor!" και η "οργάνωση" των επιμέρους κλάδων μαρτυρούν την ανάδυση της οργανωμένης εργασίας σε πολιτική δύναμη, ενώ ένας νέος εργατικός πολιτισμός αντανακλά με την εμφάνιση των "ξεχασμένων ανθρώπων" στο κοινωνικό προσκήνιο. Μία νέα γενιά μαχητικών συνδικαλιστών πρωτοστατεί στις εκστρατείες για το συνδικαλισμό των εργατών στη βαριά βιομηχανία -στα "ατσαλάδικα- στα γουναράδικα, στις μικρές και μεγάλες επισιτιστικές επιχειρήσεις. 

Η ανάπτυξη του εργατικού κινήματος συμβαδίζει με την ισχυροποίηση των ριζοσπαστικών οργανώσεων - η πολιτική του Λαϊκού Μετώπου επισφραγίζει την ανάδυση ενός ισχυρού προοδευτικού κινήματος, το οποίο εκφράζεται στην πολιτική, τον πολιτισμό, την οργάνωση της καθημερινότητας και τη διεθνιστική αντιφασιστική προοπτική. 

Ο αντιφασισμός αναδεικνύεται σε σημείο συνάρθρωσης των εξελίξεων στον "νέο" και στον "παλιό" κόσμο: οι εκατοντάδες Ελληνοαμερικανοί εθελοντές στις Διεθνείς Ταξιαρχίες στον Ισπανικό Εμφύλιο υπογραμμίζουν τη δυναμική των αντιφασιστικών ιδεών, ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες η Ελληνική Δημοκρατική Ένωση συσπειρώνει προοδευτικούς, φιλελεύθερους και κομμουνιστές εναντίον της δικτατορίας Μεταξά, υπέρ των εργατικών συνδικάτων και της κοινωνικής και πολιτικής συμμαχίας στα αριστερά του New Deal. 

1941-1959: Μεγάλες προσδοκίες και Διαψεύσεις 

Η δυναμική των αντιφασιστικών ιδεών αποτυπώνεται στην ανάπτυξη των οργανώσεων για τη διευθέτηση του μεταπολεμικού κόσμου, το έντονο ενδιαφέρον για τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα στην Ευρώπη, την ιδέα της συμπόρευσης του προγράμματος του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου με τις ριζοσπαστική πτέρυγα του New Deal. 

Οι οργανώσεις αρωγής προς τον ελληνικό λαό, η έκδοση ενημερωτικού υλικού, και η μετάφραση κειμένων για το ρόλο του Ε.Α.Μ., η παρουσία Ελληνοαμερικανών στις αποστολές στην κατεχόμενη Ελλάδα και η δράση των ναυτεργατικών οργανώσεων, καθώς η Ο.Ε.Ν.Ο. έδρευε στη Νέα Υόρκη, διαπλέκονται γύρω από την ιδέα της παγκόσμιας συνεργασίας Ηνωμένων Πολιτειών και Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και την προσδοκία της "επόμενης μέρας". 

Το 1942, το American Labor Party συγκεντρώνει 400.000 ψήφους με υποψήφιο κυβερνήτη τον Ελληνοαμερικανό Dean Alfange, ενώ την ίδια περίοδο ο "Εθνικός Κήρυξ" του Βάσου Βλαβιανού χαιρετίζει την ανάπτυξη του ΕΑΜικού κινήματος. 

Η δυναμική αυτή δοκιμάζεται από την πραγματικότητα της μεταπολεμικής μετάβασης. Οι ταυτόχρονες εξελίξεις στην Ελλάδα και στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1944 έως το 1949 θέτουν υπό αίρεση τις κοινωνικές προϋποθέσεις του αντιφασιστικού μετώπου. Ο Μακαρθισμός, οι απελάσεις, οι ταλαντεύσεις των ανθρώπων μπροστά στην επιτροπή διερεύνησης των αντι-αμερικανικών ενεργειών συνθέτουν μία πολιτική ατμόσφαιρα, η οποία επικοινωνούσε με το κυρίαρχο κλίμα στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο. 

Όπως επεσήμανε ο κ. Βάκκας, "την περίοδο του Μακαρθισμού κλείνει η περίοδος ανάπτυξης των εργατικών αγώνων. Πολλοί (Έλληνες) απελάθηκαν - το μόνο που κατάφεραν ήταν να μην απελαθούν στην Ελλάδα, καμία χώρα δεν τους έδωσε άσυλο και οι περισσότεροι πήγαν στην Πολωνία". 

Η περιθωριοποίηση και η διάλυση των παραδόσεων του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού αντανακλά ευρύτερους κοινωνικούς μετασχηματισμούς που σχετίζονται με τη δυναμική του μεταπολεμικού Αμερικανισμού και την ενσωμάτωση των "ξεχασμένων ανθρώπων" της δεκαετίας του 1930. 

(Φωτογραφία: Ο Σύνδεσμος (Λέσχη) των Ελλήνων εργατών "Σπάρτακος") 

Πώς "γεννήθηκε" η "Ταξισυνειδησία" 

Η μη κερδοσκοπική εταιρεία "Αποστόλης Μπερδεμπές", παραγωγός του ντοκιμαντέρ "Ταξισυνειδησία - η άγνωστη ιστορία του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού", δημιουργήθηκε από μία ομάδα Ελλήνων που έζησαν για πολλά χρόνια στην Αμερική. Η εταιρεία δημιουργήθηκε στη μνήμη του Αποστόλη Μπερδεμπέ, ο οποίος έκανε αισθητή την παρουσία του στην ομογένεια της Νέας Υόρκης, στα χρόνια της χούντας, και χάθηκε πρόωρα στις 18 Σεπτέμβρη 1979, μία μέρα προτού κλείσει τα 31 χρόνια του. Ο "σπόρος" για τη δημιουργία του ντοκιμαντέρ έπεσε σε εκδήλωση για τα 30 χρόνια από τον θάνατο του. 

_______________

Πηγή: ΑΜΠΕ

Πηγή φωτογραφιών: Μη κερδοσκοπική εταιρεία "Αποστόλης Μπερδεμπές"

http://aristera-tora.blogspot.gr/2013/03/h-15.html